Terug naar de bron en vooruit speuren

Met het sluiten van de Safety Deal HyNose kunnen Seveso-bedrijven gebruikmaken van eNoses van Comon Invent en zo vroegtijdig mogelijke lekkages van waterstof, ammoniak of andere waterstofdragers detecteren. Hiermee opgedane ervaringen worden gedeeld, wat verdere verbetering mogelijk maakt, zegt Simon Bootsma van Comon Invent.

Het gebruik van waterstof, ammoniak en andere waterstofdragers brengt niet alleen voordelen met zich mee op het gebied van duurzaamheid, maar stelt ook andere, specifieke eisen ten aanzien van veiligheid. Elektronische neuzen kunnen bij dit laatste aspect een nuttige rol spelen, vertelt directeur en oprichter Simon Bootsma van Comon Invent.  “Een eNose is een apparaat dat emissies detecteert. Die kunnen het gevolg zijn van een lekkage, maar ook een andere oorzaak hebben. Emissies kunnen bedoeld zijn of onbedoeld!” Inmiddels staan er enkele honderden van deze eNoses in Nederlandse en Vlaamse haven- en industriegebieden opgesteld, waarvan een groot deel in Rotterdam.

Nowcasten

“Aanvankelijk hebben wij ons vooral gericht op geurverschil, wat ons niet onverdienstelijk is afgegaan. De inzet van het netwerk van elektronische neuzen in de Rotterdamse haven heeft tot aanzienlijk minder geurhinder geleid”, aldus Bootsma. De komende tien jaar, verwacht hij, zal Comon Invent zich ook richten op veiligheid. De eNoses – de hardware – zijn namelijk uitgerust met geavanceerde software, die op basis van deep learning en AI erop is toegespitst om vroegtijdig alarm te slaan in geval van onder meer waterstof- of ammoniaklekkage. Bootsma: “Met behulp van data science konden wij al real-time bronnen bewaken en zien hoe emissies zich verspreiden. Een nieuwe feature is dat wij ook kunnen ‘nowcasten’. Tot twee dagen vooruit kunnen wij voorspellen hoe een pluim zich in de omgeving zal verplaatsen. Daarop kunnen bedrijven en autoriteiten met hun risico- en consequentiemanagement anticiperen.”

Herkomst en verspreiding

“Eigenlijk doen wij spoorzoekertje”, vertelt hij over de situatie van een lekkage. “Het netwerk van elektronische neuzen probeert een patroon te herkennen, net zoals je een spoor van voetstappen op het strand kunt volgen. Je kunt niet precies herleiden waar de voetstappen vandaan komen en ook niet waar ze naartoe leiden. Wel kan je voorspellen wat de bron en de impact is. Althans, zo zou het in de perfecte wereld werken, maar in de praktijk is er geen leeg strand, maar een bonte mix aan pufjes en signalen.” De kunst is om met de eNoses uit dit ratjetoe aan sporen toch iets te kunnen zeggen over de herkomst en verspreiding, verklaart hij. “Het systeem werkt aan de hand van wiskunde, niet willekeurig, maar volgens de regels van de fysica.” De elektronische neuzen worden in laboratoria getraind met verschillende stoffen. Hoe de eNoses dit registreren, wordt in een fingerprint-bibliotheek opgeslagen. “Deze bevat niet alleen enkelvoudige stoffen, zoals waterstof, ammoniak of methanol, maar ook een heleboel mengsels waaronder crude oils.”

Direct alarm

Bootsma haalt het voorbeeld aan van een potentiële ammoniakbron, zoals een opslagtank of laadpunt. “De eNoses snuffelen voortdurend en kunnen een trendverandering detecteren in geval van lekkage. Binnen een minuut volgt automatisch een alarm en worden de betrokken operators geïnformeerd dat het alle schijn heeft dat gelekte ammoniak bij hen vandaan komt. Leidt dit tot een incident, dan kunnen veiligheidsregio’s of omgevingsdiensten meteen opschalen.” Iets anders waar elektronische neuzen in de toekomst een nuttige rol kunnen vervullen, heeft te maken met de meetkoppen die raffinaderijen en tankopslagbedrijven op hun terrein hebben staan voor de detectie van specifieke stoffen, zoals koolmonoxide of zwaveldioxide. “Deze instrumenten zijn kruisgevoelig. Ze reageren bijvoorbeeld ook op waterstof. Dat kan vals alarm tot gevolg hebben, waardoor bedrijventerreinen nodeloos moeten worden ontruimd. Met de verwachte toename aan waterstofproductie en -overslag zijn meer ‘pufjes’ waterstof in de lucht niet ondenkbaar. Dat kan tot ongewenste situaties leiden. Het gebruik van eNoses kan dit voorkomen.”

Safety Deal

Sinds kort is er de Safety Deal HyNose, waar Seveso-bedrijven aan kunnen deelnemen. Een Safety Deal is een bovenwettelijk veiligheidsinitiatief van industriële bedrijven die werken met gevaarlijke stoffen of risicovolle processen. “Deze Safety Deal is ter versterking van de omgevingsveiligheid van industriële activiteiten. Per ‘safe zone’ moeten er minstens twee bedrijven aan deelnemen. In de Rijnmond heeft Vopak zich hieraan gecommitteerd. Er wordt een early warning gegeven wanneer waterstof of een waterstofdrager in de lucht wordt gedetecteerd. Ook partijen als het Havenbedrijf Rotterdam, de provincie Zuid-Holland en Deltalinqs hebben het omarmd. Het mooie van de Safety Deal is dat niet alleen early adapters ervan gebruik kunnen maken, maar ook dat de opgedane kennis wordt gedeeld in trainingen en workshops. Zo kunnen wij de algoritmen weer verder testen en doorontwikkelen, met als resultaat een steeds betere detectie. Ik nodig Seveso-bedrijven uit hiervoor contact met ons op te nemen, om gezamenlijk aan een veilige toekomst te werken.”

Vopak: ‘Dit soort innovatieve ontwikkelingen zijn belangrijk’

Vopak doet mee aan de Safety Deal HyNose omdat het belangrijk is om een goede buur te zijn, laat een woordvoerder weten. “Wij waren een van de eerste met een netwerk van eNoses op en rondom onze terminal om goed te kunnen monitoren en snel in te grijpen wanneer dat nodig mocht zijn. Wij stimuleren innovatieve ontwikkelingen dan ook graag, zeker wanneer deze met het versterken van de omgevingsveiligheid en beperking van hinder te maken hebben. Een ontwikkeling als de HyNose sluit goed aan bij onze strategie en onze duurzaamheidsambities. Om duurzaam te kunnen groeien, zijn dit soort innovatieve ontwikkelingen belangrijk om de omgevingsveiligheid te versterken en hinder voor de omgeving te blijven minimaliseren.”